به گزارش پایاگاه اطلاع رسانی سازمان نقشه برداری کشور، غلامرضا کریم زاده، دبیر کمیته تخصصی نام‌نگاری و یکسان‌سازی نام‌های جغرافیایی ایران با بیان این مطلب گفت: خاورمیانه از مناطقی است که به دلیل برخورداری از آب و ذخایر عظیم انرژی یعنی نفت و گاز، همواره از اهمیت ژئـوپلیتیکی بسیار بالایی بـرخوردار بوده است . اصطـلاح خـاورمیانه اولین بار در سال 1902 میـلادی تـوسط دریاسالار و مـورخ دریایی آمریکایی به‌نام آلفرد ماهان (Alfred Thayer Mahan ) برای توصیف منطقه‌ای بین خاور دور و نزدیک مطرح شد. وی این پیشنـهاد را طی مقاله‌ای پیرامون دشواری‌های خلیـج فارس برای انگلیس در «نشریه‌ی National Review » مطرح کرد.
کریم زاده در ادامه گفت: اندکی بعد، این واژه از سوی روزنامه تایمز لندن، سپس در مکاتبات رسمی دولت انگلیس، و آنگاه توسط دولت‌های انگلیس و آمریکا در جنگ جهانی اول و دوم، مورد استفاده قرار گرفت. البته این امکان نیز وجود داردکه از اواسط قرن نوزدهم در ادارة امور هندوستان در وزارت خارجۀ بریتانیا نیز از این اصطلاح استفاده شده باشد.
دبیر کمیته تخصصی نام‌نگاری و یکسان‌سازی نام‌های جغرافیایی ایران خاطرنشان کرد، این منطقة راهبردی در نظریه‌های متعدد جغرافیای سیاسی مورد توجه قرار گرفته است. از جمله در نظریة قلب زمین (هارتلند)، نظریة مناطق حاشیه‌ای (ریملند) و نظریه کمربندهای شکننده که توسط نظریه‌پردازان غربی مطرح‌گردید.
اما صاحب‌نظران نقدهای جدی و اساسی را بر این اصطلاح وارد می‌دانند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
· اصطلاح خاورمیانه بر اساس منافع استعماری شکل گرفته است.
· خاوری بودن منطقه نسبت به اروپا تعریف شده است. این منطقه تنها از دید اروپای غربی، در مشرق واقع شده در حالی‌که همین منطقه برای یک هندی منطقه‌ای غربی و برای یک روسی در جنوب قرار دارد.
· «خاورمیانه» از نظر موقعیتی دارای ابهام است زیرا به‌طور حقیقی باید در مرکز آسیا باشد نه در جنوب غربی آسیا به‌علاوة مصر.
· گسترة جغرافیایی«خاورمیانه» نیز ابهام دارد. این ابهام در تعیین مرزهای جنوبی و شرقی آن قابل تشخیص است. مرزهای آن به موازات تغییر منافع دولت بریتانیا به‌طور مرتب تغییر کرده است. گاهی امنیت هند برای انگلیس ایجاب می‌کرده که مرزهای خاورمیانه به هند ختم شود و زمانی دیگر یعنی در جنگ جهانی دوم مسائل امنیتی و نظامی اقتضا می‌نمود که مرکز فرماندهی نیروهای انگلیس در قاهره باشد و آن شهر به‌عنوان مرکز خاورمیانه تلقی گردد (مقر متفقین در قاهره، معروف به مقر خاورمیانه). بالاخره اهمیت نفت در حوضه خلیج فارس بار دیگر حدود خاورمیانه را دگرگون ساخت.
· اصطلاح خاور نزدیک پیش از خاورمیانه به‌وجود آمد و در انگلیس به مناطق بالکان و امپراتوری عثمانی اتلاق می‌شد. با از بین رفتن امپراطوری عثمانی در سال 1297 خورشیدی، اصطلاح خاور نزدیک عملاً کاربرد خود را از دست داد. اکنون در حوزة علوم سیاسی، حقوق بین‌الملل و تجارت بین‌الملل اصطلاح خاور دور و خاور نزدیک کمتر استفاده می‌شود اما روزانه به دفعات زیاد در مطبوعات و رسانه‌ها، اصطلاح ساختگی خاورمیانه مطرح می‌شود.
· از طرف دیگر اصطلاح خاورمیانه از نظر تعریف «منطقه» نیز با چالش مواجه است. آیا خاورمیانه منطقه‌ای جغرافیایی است؟ آیا خاورمیانه از ویژگی‌های فرهنگی، جغرافیایی متجانس برخوردار است؟ آیا خاورمیانه کشورهایی با ارزش‌ها و منافع همگون و با گرایش‌های سیاسی نزدیک به‌هم را دربر می‌گیرد؟
ایشان افزود، کمیته تخصصی نام‌نگاری و یکسان‌سازی نام‌های جغرافیایی ایران بر اساس مطالعات کارشناسی و نتایج نشست مورخ 29/8/1391، که با حضور نمایندگان دستگاه‌های عضو و مسئولان گروه‌های کارشناسی برگزارگردید، موضع خود را به این شرح اعلام‌نمود:
«اصطلاح خاورمیانه اشاره به مفهومی دارد که برآمده از اندیشه‌های استعماری غرب بوده و از جنبه‌های مختلف جغرافیایی و سیاسی دارای ابهام و ایراد اساسی است. به این دلیل، ضروری است نسبت به استفاده و انتشار اصطلاحی جدید برای این منطقة راهبردی، اهتمام جدی صورت‌پذیرد».
وی عنوان کرد، در شرق کرة زمین برای این‌که واژة خاوردور جا نیافتد از اصطلاح جنوب شرق آسیا استفاده‌کردند به گونه‌ای که امروزه اصطلاح جایگزین به‌طور کامل جا افتاده و در صحنة روابط بین‌الملل نیز رعایت‌می‌شود، از این‌رو برای خنثی‌کردن مفهوم خاورمیانه نیز می‌توان از عبارت جایگزین استفاده نمود.
کریم زاده در ادامه گفت، با عنایت به این‌که منطقة مورد‌نظر، کشورهایی از غرب آسیا و نیز شمال آفریقا را در بر می‌گیرد، لذا پیشنهاد‌می‌گردد برای اشاره به بخش آسیایی منطقه از اصطلاح غرب آسیا و برای بخش آفریقایی منطقه از اصطلاح شمال آفریقا استفاده شود.
شایان ذکر است موضع کمیته تخصصی نام‌نگاری و یکسان‌سازی نام‌های جغرافیایی ایران به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و برخی از دانشگاه‌ها و نیز انجمن‌های علمی ذیربط منعکس شده است.
